Het is al een aantal maanden regelmatig in het nieuws: Het aantal thuiszittende kinderen daalt niet. In de nieuwsberichten op de site van de NOS wordt in veel artikelen over thuiszitters gesproken over hoogbegaafde kinderen. Een groot percentage thuiszitters is hoogbegaafd en steeds meer hoogbegaafde kinderen krijgen leerplichtvrijstelling. Waarom? Omdat ze nergens terecht kunnen. Hebben deze kinderen dan niet het recht om te leren? Het recht op passend onderwijs?
In een artikel van de NOS lees ik dat hoogbegaafde kinderen met aanpassingsproblemen thuis zitten. Aanpassingsproblemen?? Hoezo? Moeten zij zich dan aanpassen aan een onderwijssysteem dat niet voor hen geschikt is? Moeten zij zich vormen naar het gemiddelde? Dat denk ik dus niet! Maar hier zit wel de kern van het probleem.
Er heersen in het onderwijs nog veel vooroordelen over hoogbegaafdheid. Dat het alleen de snelle, makkelijk lerende kinderen zijn. De kinderen die zichzelf met 3 jaar leren lezen en zo. Zodra je niet aan dit ideaal voldoet, ben je dus niet hoogbegaafd. Dan is er misschien een ander probleem? Of de ouders pushen teveel of zien dingen in hun kind die er niet zijn… heel verdrietig. Ouders weten vaak heel goed wat er speelt bij hun kind, maar mijn ervaring is dat leerkrachten daar niet altijd naar luisteren. Dit kan verregaande gevolgen hebben.
Hoogbegaafde kinderen kunnen vaak al veel als ze op school komen. Ze gaan zich vervelen en leren niet hoe ze moeten leren. In het begin gaat dat vanzelf, maar zodra het moeilijker wordt komen veel kinderen in de problemen. Ze kunnen makkelijk leren, maar weten gewoon niet hoe ze het moeten aanpakken. Een ander probleem is dat de lesstof in losse brokjes wordt aangeboden zonder dat het geheel duidelijk is. Hoogbegaafde kinderen hebben vaak de behoefte om te weten waarom ze bepaalde dingen moeten leren. Hoe het geheel eruit ziet. Het is belangrijk dat je ze bijvoorbeeld het hele tafelsysteem uitlegt voordat je begint met losse tafels leren. Toch zijn de belangrijkste dingen eigenlijk de dingen die voor alle kinderen belangrijk zijn. Het zich veilig voelen en er mogen zijn. Gezien worden. Helaas blijkt dat het hier vaak aan ontbreekt.
Mijn zoon is op dit moment geen thuiszitter, maar dit schooljaar en afgelopen schooljaar is hij al een aantal weken thuis geweest en het zag er naar uit dat hij een van hen zou worden. Nog steeds is de toekomst onzeker. Hij zou zomaar een van hen kunnen zijn… en waarom?
Het verhaal van Jaap
Jaap was een alerte peuter en wij vonden hem best slim. Toen hij 3 was, werd op het kinderdagverblijf al vastgesteld dat hij erg slim was en waarschijnlijk een ontwikkelingsvoorsprong had. Op zich was ik daar niet verbaasd over. Ik zag ook wel dat ik een slim mannetje had en hoogbegaafdheid komt voor in de familie, dus ik had wel een vermoeden. Iets wat ik nooit uitte, want ik wilde niet zo’n moeder zijn die opschept over haar kind. Ook ik kampte met vooroordelen over hoogbegaafdheid. Mijn kind kon immers nog niet lezen of zo, dus ik dacht dat het wel mee zou vallen. Achteraf gezien, zie ik nu dat wanneer ik over Jaap praatte ik al zijn prestaties afzwakte en heel voorzichtig was in het vertellen dat hij heel slim was. Het laatste jaar op het kinderdagverblijf was niet fijn voor Jaap. Hij was er echt klaar mee en was er aan toe om naar school te gaan. Dat zei ook iedereen tegen Jaap. “Wacht maar, nog even en dan mag je naar school, dan kun je echt iets gaan leren”. 
Toen Jaap op de kleuterschool begon, heeft hij minstens een maand achter in de klas gestaan en niet meegedaan. Hij wilde niks. Daarna ging hij langzaam meedoen met de rest. Hij deed wat de rest deed. Paste zich aan. Hij liet niks meer van zichzelf zien. Achteraf gezien, kan ik me wel voorstellen wat er gebeurd is. Wat een enorme tegenvaller moet dat geweest zijn. Hoezo leren? Tekenen, kleuren, spelletjes doen. Kleuren leren en leren tellen? Dat kon hij al lang. Maar hij liet het nooit zien. Dit had grote gevolgen. Hij kreeg fysieke klachten en had thuis last van boze en verdrietige buien.
Als ik er op school wat van zei, dan hoorde ik alleen maar dat er niets aan de hand was. Dat hij zich normaal gedroeg op school en gewoon mee deed met de rest. Niks aan de hand. Hoogbegaafd? Nee joh. Hij is wel slim, maar gewoon. Op dat moment wist ik ook niet beter. Jaap is mijn oudste kind, ik had geen vergelijking. Elk kind heeft wel boze buien, wist ik veel dat elke dag meerdere keren niet normaal is. En ik ging ervan uit dat de juf meer ervaring had en het dus beter wist dan ik.
Intussen werden de klachten niet minder. Vooral voor de fysieke klachten zochten we in eerste instantie hulp. Via de huisarts, naar de kinderarts. Fysiotherapie, ergotherapie en nog van alles. Niets hielp. Met de kinderarts besproken. Ik was er al even van overtuigd dat zijn fysieke problemen een andere oorzaak hadden. Hoogbegaafdheid? Misschien ADHD? De kinderarts zag meer autistische trekken in Jaap, maar hij was nog te jong (5) om hem te testen.
Dat was voor mij wel het moment om het heft in eigen hand te nemen. Iedereen had een andere mening. Ik had veel naar andere mensen geluisterd, waarvan ik dacht dat ze het beter wisten, maar we waren geen stap verder gekomen. Meer en meer raakte ik ervan overtuigd dat de problemen iets te maken hadden met zijn intelligentie. Het klopte gewoon niet. Jaap zat inmiddels in groep 2 en thuis zagen we een heel andere Jaap dan op school. De gesprekken, vragen en interesses die Jaap thuis liet zien.. dat was een compleet ander beeld dan de juf had. Toen Jaap 6 werd heb ik hem zelf laten testen. Dat was lastig. Hij wilde absoluut niet en liep meerdere keren tijdens de test gewoon weg. 
De uiteindelijke uitslag maakte voor mij heel veel duidelijk. Er kwam een IQ uit de test van 126. En dat was het enige waar ze op school iets mee deden. Zie je wel, oké hij is slim maar zo hoog is dat nu ook weer niet. Maar het verslag zegt iets anders: hierin staat namelijk duidelijk vermeld dat hij (met 6 jaar!) duidelijk last had van faalangst en onderpresteren en dat dit de testuitslagen beïnvloed heeft. Dat zijn werkelijke IQ waarschijnlijk veel hoger ligt. Maar dat laatste, daar deed niemand iets mee.
Jaap mocht nu wel mee doen met de plusklas. Dat vond hij wel heel erg leuk, maar verder veranderde er niet veel. Hij ging naar groep 3 en ik had gehoopt dat hij dat wat leuker zou vinden, dat hij er iets zou leren. Niet echt dus. Lezen kon hij al, rekenen ook. Schrijven vond hij verschrikkelijk vanwege motorische uitdagingen, maar zijn spelling was zo slecht nog niet. Begin groep 3 kon hij eigenlijk nog wel gewoon meedoen, puur omdat hij dat eigenlijk allemaal al kon. Daarna werden de problemen steeds groter.
Zijn faalangst en daarmee het onderpresteren waren zo groot geworden dat Jaap niet meer kon of wilde leren. Zijn cijfers gingen met elke cito achteruit. En met zijn cijfers zag ik mijn zoon ook steeds verder wegzakken. Ik bleef in gesprek met school, ondanks dat ik het sterke gevoel had dat ze me een ontzettende zeurmoeder vonden. Begin groep drie ging het nog goed met Jaap. Zat hij lekker in zijn vel. Rond de herfstvakantie ging het weer mis, hij begon weer weg te zakken en de boze, verdrietige buien kwamen terug. Ook de fysieke klachten keerden terug. Tegen de kerstvakantie werd zijn gedrag thuis rampzalig. Weer een andere therapie proberen en op school wat zaken aanpassen. Dat ging dan weer even goed, waarna het even later weer misging. Intussen deed Jaap vooral zijn best om in de klas in de muur te verdwijnen. Meedoen deed hij niet. Hij deed er alles aan om maar niet mee te hoeven doen.
Hij ging wel graag naar school, want hij is erg sociaal. Hij ging naar school voor zijn vrienden, maar verder deed hij het liefst niets. Voor ons was het een lange zoektocht. Je gaat steeds aan jezelf twijfelen en ik heb heel vaak gedacht dat het aan ons lag, dat wij iets niet goed deden. Nu werd wel steeds duidelijker dat de problemen van Jaap echt met school te maken hadden. In de vakanties ging het steeds veel beter met hem.
In groep 4 herhaalde deze cyclus zich. Rond de herfstvakantie ging het mis. De fysieke klachten keerden terug en begonnen een serieus probleem op te leveren en daarnaast zagen we Jaap echt wegzakken. Ook thuis wilde hij niets meer. Het levendige, actieve jongetje, was veranderd in een jongen die niets meer wilde. Hij wilde alleen maar op de bank hangen, tv kijken, gamen en verder niets meer. Inmiddels hadden we een hoogbegaafdheidspecialist ingeschakeld en was voor mij in ieder geval heel duidelijk dat de fysieke klachten van Jaap een uiting waren van het feit dat het niet goed gaat met hem. En dat het niet goed gaat met hem heeft te maken met zijn faalangst en onderpresteren, wat weer te maken heeft met de hoogbegaafdheid.
Ook met de hoogbegaafdheidspecialist kwamen we op school niet verder. De nadruk lag op top-down leren en compacten. In mijn beleving hebben ze op school weinig met de adviezen gedaan, maar, weer achteraf gezien, kan ik nu wel zeggen dat dit ook absoluut niet de juiste aanpak was voor Jaap. Voor deze aanpak moet je wel in staat zijn om te leren en dat was mijn mannetje al lang niet meer. Meer uitdaging legt de lat alleen maar hoger en dan wordt de druk alleen maar hoger. Je kunt nog zo slim zijn, als je je niet fijn voelt, kun je niet leren.
Uiteindelijk werd hij echt ziek en ging het echt slecht met hem. Toen heb ik in overleg met school besloten om hem gedeeltelijk naar huis te halen. Hij ging nog 3 middagen naar school, onder andere voor de gymles en om zijn vrienden te zien. In de ochtenden gaf ik hem 1 op 1 thuis les. In het begin zat er heel veel weerstand, maar langzaam aan begon hij weer te leren. Samen ging dat goed, maar ik moest wel letterlijk bij hem blijven. In 6 weken hebben we onder andere een heel schooljaar aan rekenstof behandeld. Dat ging goed. De laatste maand van het schooljaar ging hij weer volledig naar school en met de opgedane kennis van thuis heeft hij zich staande kunnen houden.
In de schoolvakantie zagen we onze oude Jaap weer terugkeren. Een vrolijk kind dat overal vragen bij stelt en alles wil weten. Die overal creatieve oplossing voor heeft. Na de zomervakantie ging hij naar groep 5. Gelijk ging het mis. Fysieke klachten keerden in alle hevigheid terug. Jaap was boos en verdrietig en leek echt depressief te worden. Hij gaf zelfs in een gesprek met mij aan dat hij het niet erg zou vinden om dood te gaan…
Nu was het klaar. Dit kon zo niet langer. Het doet zo’n pijn om je kind zo te zien wegzakken. Om te zien hoe hij worstelt en om niet te weten hoe je kind te helpen.
Na een gesprek met de directeur van de school, de intern begeleider en iemand van het samenwerkingsverband werd besloten dat Jaap per direct zou stoppen op school. De school verklaarde zich handelingsverlegen en er zou gezocht worden naar een passende oplossing voor Jaap. Tot die tijd bleef hij thuis bij mij.
Thuis knapte Jaap gelukkig snel weer op, maar ja, dan zit je kind thuis en dat is ook niet de bedoeling. Zeker niet voor een kind dat eigenlijk heel sociaal is. Hij miste zijn vrienden. Gelukkig wonen de meeste dicht in de buurt en kon hij toch nog vaak afspreken.
Ik begon me inmiddels af te vragen of mijn kind wel in dit schoolsysteem past. Wat zou er nodig zijn om hem weer aan het leren te krijgen? Hoe moet dit nu richting de toekomst? Een kind dat hartstikke slim is, maar dat niet naar school gaat? Niet kan leren? Nee dat laatste is niet waar, hij kan heel goed leren, maar om de een of andere reden lukt het niet. Maar waarom dan niet? Wat is er dan toch aan de hand? 
Heel lang heb ik gedacht dat een speciale school voor hoogbegaafde kinderen beter zou zijn voor Jaap, maar op dit moment niet meer. Hij was zo ver weggezakt. Hij had achterstanden en het lukte niet om te leren. Op zo’n school zou de druk alleen maar groter worden. En die druk moest er juist af. Vanuit school en het samenwerkingsverband kwamen ze met het idee voor speciaal basisonderwijs. Er liep een pilot waarbij kinderen een half jaar een observatieplaatsing krijgen op een speciale basisschool. In dat half jaar gaan ze dan in kaart brengen wat je kind nodig heeft om weer tot leren te kunnen komen en wordt er bekeken of dit op een reguliere basisschool haalbaar is, of dat hij op het speciaal basisonderwijs blijft.
Ik moest even aan dit idee wennen. Mijn hoogbegaafde kind naar het speciaal onderwijs? Ook hier bleek ik zelf nogal last te hebben van vooroordelen. We hebben hier lang over nagedacht, maar we kwamen uiteindelijk tot de conclusie dat dit het enige alternatief was. Een andere optie hadden we niet. En misschien dat ze daar in een kleine klas met meer aandacht inzicht konden krijgen in hoe we Jaap weer aan het leren konden krijgen.
Na de herfstvakantie is hij gestart op zijn nieuwe school. Heel voorzichtig, met halve dagen. Al heel snel had hij nieuwe vrienden gemaakt. Dat was heel fijn. In de klas lieten ze hem in eerste instantie wat begaan. De nadruk lag op het feit dat hij zich fijn moest voelen in de klas en leren dat kwam later wel. Je kunt niets leren als je je niet veilig voelt. Shit. Dat was een eyeopener voor mij. Natuurlijk! Hij heeft zich nooit veilig gevoeld op school. Als ik achteraf gezien terug kijk wordt er veel duidelijk.
Het is nu februari. Vanaf oktober zit Jaap op het speciaal basisonderwijs. In die tijd heb ik ontzettend veel geleerd van en over mijn zoon. Doordat hij zich zo anders voelde als de rest, en er alleen maar graag bij wilde horen, is hij zich vanaf het begin gaan aanpassen aan de groep. Hij heeft zichzelf in feite genegeerd. Hierdoor kreeg hij fysieke klachten, maar hierdoor is ook zijn zelfvertrouwen finaal verdwenen. Toen hij op zijn nieuwe school begon had hij geen enkel vertrouwen meer in zichzelf, voelde hij zich niet veilig op school, had hij enorme faalangst en allerlei fysieke klachten.
Daarom heeft de eerste weken op de nieuwe school de nadruk gelegen op de veiligheid en het vertrouwen. Daarna werd Jaap langzaamaan meegenomen in de lesstof. En nu zien we dat hij hele kleine stapjes vooruit maakt. Hij doet actief mee in de klas! Hij durft een spreekbeurt te geven.
Het blijft nog even een onzekere situatie. Binnenkort hebben we een evaluatiegesprek en dan krijgen we een advies richting de toekomst. Terug naar een reguliere basisschool of blijven?
De zorgen blijven. Het zijn kleine stapjes vooruit, maar er hoeft maar iets kleins mis te gaan en dan zakt hij weer weg. Krijgen we hem ooit uit die vicieuze cirkel van onzekerheid, faalangst en onderpresteren? En als dat niet lukt, kan hij dan nog naar school? En hoe moet dit als hij straks naar het voortgezet onderwijs gaat? Rond kerst had hij weer een terugval. Ging het weer even niet goed met hem. Als het op deze school niet lukt, wat voor mogelijkheden hebben we dan nog? Ik probeer me niet teveel zorgen te maken en positief te blijven. Hij lijkt voorlopig op de juiste plek te zitten en ik hoop dat hij er kan blijven. Daarna zien we dan wel weer verder.
Voor mij is het ergste dat deze situatie met Jaap voorkomen had kunnen worden. Met de juiste kennis en aandacht vanaf het begin. Als iemand in de kleuterklas Jaap écht gezien had, dan was alles anders geweest en was het nooit zover gekomen. Overigens valt het niemand echt te verwijten. De kennis is er gewoon niet en de klassen zijn te groot om elk kind echt de tijd en aandacht te geven die het nodig heeft.
Passend onderwijs is voor elk kind anders, maar als je wil dat het werkt, dan zal je iets moeten doen aan de grootte van de klassen en de werkdruk van de leerkrachten! In een klas met meer dan 30 kinderen en met een leerkracht die al overwerkt is, kun je geen passend onderwijs leveren. Je zult aandacht moeten hebben voor elk individueel kind. Een kind moet de kans niet krijgen om te verdwijnen in de klas. Om zich overal onderuit te draaien en om niet mee te doen. Jaap is daar jarenlang mee weggekomen. Niemand zag hoe hij steeds verder wegzakte. Ja zijn scores werden wel steeds slechter, maar dat zegt niet alles. Die zijn niet zo belangrijk. Nou als je het totaalplaatje bekijkt, lijkt me dat die scores toch ook wat zeggen. Maar ja, een kind dat niet mee doet, zich rustig houdt en probeert te verdwijnen is best makkelijk. Als je zoveel kinderen in de klas hebt, dan is die ene die rustig doet en die andere die een paar uur per dag op de wc doorbrengt eigenlijk wel prima. Je hebt je handen al vol………
Ik denk dat dit alles zegt over het onderwijs van nu. Passend onderwijs is een prachtig initiatief en ik denk zeker dat het mogelijk is, maar niet in een klas met meer dan 30 kinderen! Ga terug naar klassen met 20 kinderen en passend onderwijs kan tot zijn recht komen! Maar dat kost geld.
Weet je wat zo krom is? Deze kinderen zijn de toekomst. De kinderen die kunnen innoveren, creatief denken, verder kijken dan de gebaande paden, de uitvinders van de toekomst. DAT ZIJN DE KINDEREN DIE NU THUIS ZITTEN! Als je die nu ondersteunt, gaan ze straks ontzettend veel geld opleveren, meer dan het kost om ze nu passend onderwijs te bieden!